Rodziny zastępcze to szansa na normalne życie - wywiad z dyrektor PCPR Agnieszką Gorczycą

W powiecie sierpeckim jest 49 rodzin zastępczych, w tym 31 spokrewnionych z dzieckiem, 18 niespokrewnionych. Nie ma natomiast żadnej rodziny zastępczej zawodowej. O pieczy zastępczej rozmawiamy z dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Sierpcu Agnieszką Gorczycą.

Czy rodziny zastępcze są potrzebne?

Oczywiście, że tak. Gdy wiemy, że w jakiejś rodzinie źle się dzieje, jest alkohol, zaniedbanie, awantury, jakiś rodzic zostawił swoje dziecko, musimy szybko znaleźć dla tego dziecka bezpieczne miejsce. To są najróżniejsze przypadki: są dzieci maleńkie, zaraz po urodzeniu, które muszą być zabrane od razu ze szpitala, są dzieci kilkumiesięczne, kilkuletnie, starsze. Są też różni rodzice – ci, którzy się będą pojawiać w Sądzie, w PCPR, będą się starać o odzyskanie swojego dziecka, ale są i tacy, którzy nie interesują się już tym, co dalej. Zawsze jednak musimy się starać, by dziecko, szczególnie maleńkie, trafiło do rodziny – żeby miało szansę czuć miłość, opiekę stałego opiekuna, żeby było w ciepłym, stabilnym środowisku. Gdy nie ma rodzin zastępczych, dzieci trafiają do domów dziecka, do instytucji. Jest tam opieka – to, co potrzebne do życia, dostaną, ale nie mogą uczestniczyć w życiu prawdziwej rodziny, nie poznają, co to dom.

Co powinni zrobić ci, którzy myślą, by pomagać dzieciom, chcą zostać rodziną zastępczą?

Na początek skontaktować się z nami, z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie. Kwalifikowanie kandydatów na rodziców zastępczych przebiega w kilku etapach. Zawsze zaczynamy od rozmowy i dostarczenia dokumentów. To poznanie się (sytuacja życiowa, historia rodziny, poznanie warunków bytowych), są spotkania z pedagogiem i psychologiem. Po spotkaniu z psychologiem kandydaci kierowani są na szkolenie. Trwa ono około 3 miesiące. Po zakończeniu cyklu i pozytywnej kwalifikacji kandydaci wspólnie z trenerami podejmują decyzje, czy chcą być rodziną zastępczą.

Jakich trudności można się spodziewać, decydując się na opiekę zastępczą?

Trudności mogą wynikać z zachowania dziecka (zachowania wyniesione z rodziny biologicznej czy „z ulicy”, agresja, bunt, zamknięcie w sobie, niszczenie, autoagresja lub trudności wynikające z płodowego zespołu alkoholowego) i nieumiejętności radzenia sobie z tego typu zachowaniami.

Problemy mogą też wynikać z kontaktów z rodziną biologiczną dziecka (która może mieć z nim kontakt, niejednokrotnie nastawia i buntuje dziecko przeciw rodzicom zastępczym lub składa obietnice bez pokrycia, z czego wynika później rozczarowanie dziecka i jego obniżony nastrój). Mogą się również pojawiać problemy na linii dzieci biologiczne – dzieci przyjęte. Jeżeli rodzina decyduje się na przyjęcie dziecka, powinna mieć świadomość przyjęcia go ze wszystkimi występującymi deficytami, tak zdrowotnymi, jak i typu wychowawczego. Problematyczne mogą okazać się częste wizyty u lekarzy specjalistów.

Czy mają Państwo wiedzę o rodzicach biologicznych także po odebraniu im dziecka?

Powiatowe Centrum jest cały czas przy rodzinie, wiemy też, co się dzieje u rodziców biologicznych, bo współpracujemy z asystentami, ośrodkami pomocy społecznej w gminach, gdzie rodzice mieszkają. Jeśli tylko coś się dzieje wokół dziecka, rodziny zastępczej, możemy w tym uczestniczyć, np. pośredniczyć w kontaktach z rodzicami, umawiać, ustalać miejsce, udostępniamy pokój w PCPR. Jeśli jest taka potrzeba, może w spotkaniu uczestniczyć koordynator. Pomagamy, podpowiadamy, jak rozmawiać, co robić, żeby te kontakty były łatwiejsze dla wszystkich. Każda sytuacja jest inna, ale zawsze musimy myśleć, co jest najlepsze dla dziecka. Natomiast reakcje rodziców po umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej są różne, czasami rodzic od razu po umieszczeniu chce się spotkać, tęskni i chce dziecko widywać. Jeśli stara się zmienić swoje życie, musi przekonać Sąd, że może spotykać się z dzieckiem i z czasem podjąć starania, by do niego wróciło. Często jednak rodzice w ogóle nie spotykają się z dzieckiem, nie dzwonią i z czasem ta więź zanika.

O czym powinni pamiętać rodzice zastępczy w relacjach z rodzicami biologicznymi dzieci?

Powinni wiedzieć, że relacje mogą być bardzo trudne i będą wpływać nie tylko na dzieci przyjęte do rodziny zastępczej, ale i na ich własne oraz ich codzienne funkcjonowanie. Powinni pamiętać, że rodzice biologiczni w życiu dziecka są najważniejsi, bez względu na to, jacy są. Nie wolno rodzicom zastępczym utrudniać kontaktów dziecka z rodziną biologiczną, jeśli nie zostały one zakazane przez sąd.

Rodzice zastępczy nie powinni negatywnie wyrażać się przy dziecku na temat jego rodziców biologicznych. Muszą pamiętać, że prawnie rodzina biologiczna jest dla dziecka najważniejsza i zakłada się, że przebywanie w rodzinie zastępczej jest dla dziecka sytuacją czasową, dopóki rodzice biologiczni nie staną na nogi, nie będą gotowi przejąć opieki nad dziećmi. Jeśli spotkania z rodziną biologiczną dzieci przyjętych burzy ład i spokój życia rodzinnego, rodzina zastępcza ma prawo wystąpić do PCPR o ustalenie innego miejsca. Można również wnioskować, aby w trakcie tych spotkań był obecny pedagog czy psycholog, tym bardziej jeśli rodzice zastępczy zauważają, że dziecko jest buntowane przez rodziców biologicznych lub ci składają mu obietnice bez pokrycia, co dziecko później przeżywa, odreagowuje. W zależności od relacji i możliwości kontaktu z rodzicami biologicznymi dzieci, ważne jest, by przekazywać im rzetelne, konkretne i prawdziwe informacje o ich dzieciach. Chyba, że sytuacja na to nie pozwala.

Opiekunowie zastępczy powinni też pamiętać, że jeśli rodzic biologiczny ma ograniczoną władzę rodzicielską, to ten rodzic nadal ma prawo do decydowania o ważnych sprawach dziecka, np. o wyborze lekarza, wyrobieniu paszportu, wyjeździe za granicę, itp. Oczywiście jeśli są problemy z kontaktem z rodzicem, bądź trudno dojść do porozumienia, to Sąd wtedy pomaga, albo wydaje rozstrzygnięcie w zastępstwie rodzica, albo rozszerza uprawnienia rodzinie zastępczej.

Jak wzięcie pod opiekę dziecka wpływa na życie rodziny?

Na pewno zmienia życie dzieci biologicznych, ponieważ muszą dzielić się czasem, uwagą, troską rodziców z nowo przybyłymi do rodziny dziećmi. Dzieci przyjęte z reguły na początku wymagają poświęcenia przez rodziców zastępczych większej ilości czasu, większej uwagi, zainteresowania. Jeśli sprawiają kłopoty, odreagowują sytuację agresywnym zachowaniem.

Konieczne jest przygotowanie rodziny do nowej sytuacji oraz gospodarowanie czasem, uwagą i troską, aby dzieci biologiczne czuły się dobrze zaopiekowane i nie czuły zaniedbane czy odtrącone. Znaczenie może mieć również różnica wieku między dziećmi i wiele innych elementów, dlatego każda sytuacja powinna być rozpatrywana indywidualnie.

W jaki sposób wspierane są rodziny zastępcze?

Piecza rodzinna jest wspierana przez państwo i przez samorząd powiatowy. Warto wiedzieć, że rodzina zastępcza po przyjęciu małego dziecka w wieku do 7 roku życia ma prawo do zasiłku macierzyńskiego. Rodziny zastępcze mają też prawo do odliczenia od podatku tzw. ulgi na dziecko. W przypadku, gdy w rodzinie jest troje lub więcej dzieci (biologicznych i tych umieszczonych w rodzinie zastępczej), rodzinom zastępczym przysługują ulgi w ramach programu Karta Dużej Rodziny. Pomagają także specjaliści - prawnik, psychologowie i terapeuci. Jest też dużo osób dobrej woli, które wspierają, szczególnie w nagłych wypadkach rodziny zastępcze.

Rodziny zastępcze mogą liczyć też na pieniądze.

Rodzice zastępczy otrzymują pieniądze pomagające w utrzymaniu. We wrześniu ubiegłego roku Rada Powiatu Sierpeckiego zadecydowała o podniesieniu stawek. Rodzinie zastępczej spokrewnionej na każde umieszczone dziecko przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania, nie niższe niż kwota 1000 zł miesięcznie. W przypadku rodziny zastępczej zawodowej i rodziny zastępczej niezawodowej ta kwota nie może być niższa niż 1500 zł miesięcznie. Gdy dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności dodatkowo rodzina uzyskuje dodatek nie niższy niż kwota 311 zł. Rodzinie zastępczej zawodowej przysługuje wynagrodzenie nie niższe niż 3000 zł miesięcznie, a rodzinie zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego - wynagrodzenie nie niższe niż 4500 zł miesięcznie. Można także korzystać z programu 500+.

Czasami słychać zarzuty, że rodziny zastępcze wybierają tę drogę życiową z powodu pieniędzy...

To zarzut krzywdzący. Trzeba pamiętać, że opieka nad dziećmi jest - zwłaszcza w przypadku niemowlaków - zajęciem całodobowym. To zadanie bardzo często niełatwe, choć przynoszące również wiele satysfakcji.

Nikogo chyba nie dziwi, że za wykonaną pracę otrzymuje się wynagrodzenie, więc nie powinno dziwić i to, że pieniądze należą się również rodzicom zastępczym, którzy decydują się zrezygnować z innej pracy, by w pełni poświęcić swój czas dzieciom.

Zależy nam, by rodziny miały komfort wychowywania dzieci „po przejściach”. Dzieci, które często zmagają się z wieloma traumami. Być może są rodziny, dla których względy ekonomiczne to ważny element, ale skoro dobrze wypełniają powierzone im zadanie, to należą im się pochwały, a nie krytyka.

Poza tym cały czas brakuje chętnych, aby pełnić tę funkcję. Co PCPR robi, by dzieci nie trafiały do domów dziecka, tylko żeby powstawały rodziny zastępcze?

Pracujemy nad tym, żeby poprawić warunki dla rodzin zastępczych. Staramy się też zapewnić większe środki na zadania fakultatywne, czyli dopłaty do wypoczynku, na wyposażenie dla przyjętego dziecka. Myślę, że ważne jest też to, że w naszym PCPR zapewniamy możliwość niezbędnego szkolenia. Na miejscu można się przygotować. Namawiamy też rodziny zastępcze do spotkań w formie grupy wsparcia, żeby rodziny mogły się nawzajem wspierać i korzystać z własnych doświadczeń.

Myślimy też o przyszłości dzieci z pieczy zastępczej. Pomagamy, w ramach współpracy z gminami, w uzyskaniu mieszkań socjalnych. Mamy też mieszkania chronione, w których pełnoletni wychowankowie pieczy mogą uczyć się samodzielnego życia, oczywiście przy wsparciu PCPR.

Każde dziecko zasługuje na życie w rodzinie. Jeśli czują Państwo, że są gotowi pomagać, prosimy o kontakt: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Sierpcu, ul. Świętokrzyska 2a, tel. 24 275 76 60, e-mail: [email protected].

Dziękuję za rozmowę

Anna Matuszewska