O współpracy Mazowsza i społeczności romskiej

2 sierpnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti, który upamiętnia likwidację tzw. obozu cygańskiego w Auschwitz-Birkenau. Zginęło wtedy ok. 4300-4500 Romów i Sinti. W przededniu tej uroczystości marszałek Adam Struzik oraz Anna Brzezińska, członkini zarządu województwa mazowieckiego spotkali się ze społecznością romską w celu omówienia współpracy.

Jest ich pozornie niewielu, ale to jednocześnie najstarsza mniejszość etniczna w Polsce. Choć kojarzą się głównie z charakterystyczną muzyką i barwnymi strojami, to ich codzienność wygląda inaczej, a wkład w kulturę i historię jest bogatszy. W przededniu Międzynarodowego Dnia Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti warto dowiedzieć się o nich więcej.

Romowie zamieszkiwali Polskę, w tym Mazowsze, już od średniowiecza. W ostatnim Narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań (2021) przynależność etniczną jako romską zadeklarowały w Polsce 13 303 osoby, z czego 10 proc. (czyli 1441 osób) stanowią romscy mieszkańcy województwa mazowieckiego.

 Romowie są obecni w polskim społeczeństwie niemalże od zawsze. Ich wkład w kulturę i historię jest znaczący, a mimo to bywa niezauważany. Dobrze, że w ostatnich dekadach o Romach mówi się coraz więcej, a przede wszystkim inaczej. Tabor, konie i kolorowe spódnice symbolicznie pojawiają się w głowie na myśl o życiu Romów, ale ważniejsze jest, by pokazywać ich udział we wspólnej, niekiedy tragicznej historii, a przede wszystkim zauważać bieżące wyzwania stojące przed społecznością, która jest odrębna etnicznie, ale która stanowi stały element społeczności polskiej, mazowieckiej – zauważa marszałek województwa Adam Struzik.

Trochę historii

Ślady historii Romów w województwie mazowieckim to m.in. miejsca związane z ich obecnością, takie jak jar rzeki Brzeźnicy, gdzie zatrzymywały się tabory romskie (zdjęcia w Mazowieckim Muzeum w Płocku), czy pomnik w lesie koło Zakroczymia upamiętniający mord dokonany przez Niemców w 1944 r. na ponad stu Romach.2 sierpnia jest obchodzony Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti, który upamiętnia likwidację tzw. obozu cygańskiego w Auschwitz-Birkenau, gdzie zginęło ok. 4300-4500 Romów i Sinti. Liczby nie oddają skali. Szacuje się, że zginęło wówczas 45 proc. społeczności romskiej z Polski. Eksterminacja tej grupy rozpoczęła się w 1941 r., a wiele osób zostało zamordowanych m.in. w Siedlcach, Radomiu, Chełmnie i Treblince.

Romowie przez wieki nie mieli zinstytucjonalizowanego systemu edukacji, ich kultura była przekazywana ustnie. Po przymusowym osiedleniu się w 1964 r. zaczęli przystosowywać się do powszechnego systemu edukacji. Wcześniejszy wędrowny tryb życia, prowadzona ustnie edukacja, przekazywanie kultury, obyczajów i historii utrwaliły przywiązanie do tej formy zdobywania umiejętności społecznych i zawodowych. Dlatego wiele dzieci romskich kończyło tylko szkołę podstawową, a do dziś liczba uczniów w szkołach ponadpodstawowych jest minimalna.

Według danych Ministerstwa Edukacji i Nauki 70-80 proc. romskich dzieci w wieku 7-15 lat uczęszcza do szkoły podstawowej. Tylko ok 30-40 proc młodzieży romskiej kontynuuje naukę po podstawówce. Mniej niż 1 proc. Romów w Polsce kończy studia wyższe. Według raportu Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO, 2019), jest to jedna z najniższych wartości spośród wszystkich mniejszości. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest ubóstwo – brak pieniędzy na przybory szkolne, dojazdy i ubrania. Drugą przyczyną jest brak wzorów edukacyjnych. Często rodzice Romowie sami nie ukończyli szkół, więc nie są w stanie pomóc dzieciom w nauce. Problemem jest także bariera językowa. Dzieci z rodzin, gdzie mówi się głównie po romani, mają trudności w nauce języka polskiego. Niestety, nadal pokutują stereotypy o społeczności romskiej i często w szkołach nie ma odpowiedniej wiedzy o kulturze romskiej.

Stąd w ostatnich dekadach liczne inicjatywy informacyjne podejmowane przez wykształconych Romów i samorzecznicze organizacje. Ich celem jest zniesienie lęku i oporu przed edukacją wśród społeczności romskiej, a wśród pracowników urzędów, szkół i jednostek pomocy społecznej – szerzenie wiedzy o kulturowych barierach. To ma szansę zmienić stereotypowe myślenie o Romach.

 Historia Romów w Europie, a także w Polsce była przez wieki trudna i pełna wyzwań. Szczególnie bolesnym i przełomowym momentem była II wojna światowa, w czasie której Romowie stali się ofiarami nazistowskich prześladowań i ludobójstwa. Niestety, przez lata ich losy pozostawały na dalszym planie, a brak świadomości na temat historii i kultury Romów utrwalały stereotypy i utrudniały dialog. Dlatego tak ważne są dziś działania promujące edukację i budowanie wzajemnego zrozumienia. Cieszy fakt, że we współpracy z urzędem marszałkowskim możemy realizować projekty, które wspierają społeczność romską na Mazowszu oraz angażują w działania społeczność większościową. Wspólne działania pozwalają kształtować przyszłość opartą na szacunku, współpracy i wzajemnym zrozumieniu – podkreśla Karol Kwiatkowski, wiceprezes Centralnej Rady Romów.

Razem w kierunku zmian

Samorząd województwa prowadzi w partnerstwie z Centralną Radą Romów w Polsce, Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów (CRR) inicjatywę „Mazowiecka Roma” (dwa projekty – jeden obejmujący region stołeczny warszawski, drugi – mazowiecki regionalny).

Widzimy ogromną potrzebę działań, które pozwolą zmienić podejście do edukacji wśród samych Romów. Jesteśmy przekonani, że warto pokazywać pozytywne wzorce osób, które zyskują na zdobywaniu wykształcenia, nie rezygnując ze swojej etnicznej tożsamości ani kultywowania silnych więzi rodzinnych. Dlatego „Mazowiecka Roma” ma w założeniach pracę z rodzicami, którą prowadzić będą przedstawiciele romskiej społeczności, bo najlepiej znają wyzwania i sposoby dotarcia do tych rodzin – podkreśla Anna Brzezińska, członkini zarządu województwa.

Problemem jest także bariera językowa. Dzieci z rodzin, gdzie mówi się głównie po romani, mają trudności w nauce języka polskiego. Niestety, nadal pokutują stereotypy o społeczności romskiej i często w szkołach nie ma odpowiedniej wiedzy o kulturze romskiej.

Oba projekty – finansowane ze środków unijnych – dotyczą integracji i przeciwdziałania marginalizacji społecznej obywateli polskich należących do mniejszości narodowych i etnicznych, w szczególności do społeczności romskiej. Wartość całości wynosi ponad 31 mln zł, z czego dofinansowanie unijne to ponad 23 mln zł.

Naszymi projektami chcemy objąć równocześnie dwie grupy – z jednej strony samych przedstawicieli społeczności romskiej żyjącej na Mazowszu, z drugiej pracowników przedszkoli, szkół, którzy w swojej pracy mają kontakt z Romami, oraz przedstawicieli samorządów lokalnych, organizacji pozarządowych, jednostek pomocy społecznej i liderów romskich, by ta integracja przebiegała obustronnie – wyjaśnia Aleksander Kornatowski, dyrektor Mazowieckiego Centrum Polityki Społecznej.

Przede wszystkim edukacja

Dotychczas dużym wyzwaniem było przekonanie części Romów do wagi edukacji – zarówno przedszkolnej, jak i szkolnej. Dlatego większość działań ma zmienić właśnie to podejście. Zostały zaplanowane spotkania z rodzicami – np. warsztaty, podczas których poznają pozytywne efekty edukacji przedszkolnej ich dzieci.

Jednocześnie pracownicy przedszkoli i szkół skorzystają ze szkoleń przybliżających kulturę i zwyczaje środowiska romskiego. Ważnym aspektem tego działania jest przełamywanie stereotypów wśród społeczności większościowej. Podobny cel przyświeca zaplanowanym warsztatom dla dzieci z klas, do których uczęszczają dzieci romskie. Będą to zajęcia pokazujące, że mimo różnic dzieci są takie same – mogą razem żyć, przyjaźnić się i wspierać.

Z myślą o dalszym rozwoju starszych dzieci zaplanowano doradztwo edukacyjno-zawodowe – tak by pokazać im sens kontynuacji nauki na poziomie szkoły ponadpodstawowej. Dodatkowo są zaplanowane działania edukacyjno-integracyjne, m.in. wycieczki dla klas szkół ponadpodstawowych, podczas których wszyscy będą poznawać historię środowiska romskiego.

Różne działania będą prowadzone ze specjalistycznym wsparciem asystentów romskich, którzy będą budować relacje z kadrą szkół ponadpodstawowych, prowadzić doradztwo wyboru ścieżki zawodowej i wspierać uczniów w jej realizacji lub zachęcać do kształcenia ustawicznego w sytuacji niepowodzenia edukacyjnego.

W zależności od potrzeb indywidualnych każdego uczestnika (zarówno dzieci, jak i dorosłych) będzie on mógł skorzystać z usług: doradcy zawodowego, pomocy prawno-obywatelskiej, pomocy rachunkowo-podatkowej czy też kursu języka polskiego.

Całość jest uzupełniona o wspólne spotkania, szkolenia dla przedstawicieli m.in. samorządów lokalnych, organizacji pozarządowych, pracowników jednostek pomocy społecznych typu: OPS, PCPR, CUS i dla liderów romskich, które będą wspierały integrację i przełamywanie wzajemnych stereotypów.

Projekty „Mazowiecka Roma (RWS)” i „Mazowiecka Roma (RMR)” są realizowane przez Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej dzięki decyzji zarządu województwa  o dofinansowaniu w ramach programu Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021–2027 (FEM). Obejmą w sumie co najmniej 606 osób ze społeczności romskiej.

Centralna Rada Romów w Polsce jest niezależną organizacją rzeczniczą o statusie pozarządowej organizacji mniejszości etnicznych. Działają w niej ekspertki i eksperci należący do społeczności Romskiej w Polsce i w Europie.

Zarówno samorządowi województwa, jak i Centralnej Radzie Romów przyświeca cel organizowania działań na rzecz obustronnej integracji, dialogu międzykulturowego, ale też przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, zjawisku romofobii i dyskryminacji.